Tworzenie różnorodności

Autorka Jane Jacob w swojej książce „Śmierć i życie wielkich miast Ameryki”, poświęciła część dzieła na omówienie warunków gwarantujących różnorodność w miastach. Jacob wyróżnia 4 założenia, których spełnienie pozwala na kształtowanie się  pluralizmu w przestrzeni miejskiej. Odnosi się do kwestii heterogeniczności  spełnianych funkcji,  długości kwartałów zabudowy, wieku i stanu budynków, a ponadto do kwestii zagęszczenia zabudowy oraz gęstości zaludnienia. Rejon poddany procesowi rewitalizacji Aker Brygge oraz Tjuvholmen, będący elementem fasady nadmorskiej w Oslo, posłuży jako przykład obszaru  spełniającego warunki gwarantujące różnorodność. Ponadto, w opracowaniu zostanie przytoczony obszar dawnej Rzeźni Miejskiej w Toruniu, który mógłby stać się biegunem różnorodności.

 Aker Brygge i Tjuvholmen

Aker Brygge i Tjuvholmen stanowią  jedne z zespołów urbanistycznych, które zostały objęte programem  rewitalizacji fasady nadmorskiej w Oslo, rozciągającej się na ok. 15 km wzdłuż linii brzegowej. Celem  całego projektu jest kompleksowa rewitalizacja nabrzeża z nadaniem funkcji centralnych.  Projekt rewitalizacji obszarów nadmorskich nosi nazwę „Waterfront Oslo”, a jego ideą przewodnią jest włączenie wszystkich terenów poprzemysłowych przystani w centrum miasta, przemieniając je na centra handlowe i rekreacyjne, a także nasycając je zabudową mieszkaniową. (Petryshun 2012, s. 116)

Obszar Akker Brygge położony jest w zachodniej części obszaru objętego projektem Waterfront Oslo. Jest to teren dawnej stoczni Aker Mechanical Workshop AS, która została zamknięta w 1982 roku. (Petryshun 2012, s. 116)   Wcześniej, jeszcze przed rozmieszeniem warsztatów w 1854 , obszary był znany jako Holmen - podmiejskie osiedle na początku XIX wieku. (Petryshun 2012, s. 116)

Pierwsze prace renowacyjne na terenie Aker Brygge  wykonano zostały według projektu stworzonego w roku 1980, który zakładał, iż Aker Brygge stanie  się wcieleniem stref mieszkalnych i komercyjnych na podstawie integracji i rewitalizacji budowli portowo-magazynowych. (Petryshun 2011, s. 184)

Teren stanowiący naturalne przedłużenie Aker Brygge- Tjuvholmen,  włączony do  szerszej wizji Fjord City został poddany rewitalizacji w  2005 roku. Projekt pozwolił na przekształcenie nabrzeża  z naciskiem na budownictwo mieszkaniowe oraz wykonanie zadań publicznych. (Petryshun 2012, s. 117)  Obszar Tjuvholmen jest w sposób naturalny podzielony kanałami  na 3 części, w skład których wchodzi Akerodden, Tjuvholmen, na której są koncentrowane najbardziej ekskluzywne fazy rozwojowe  i Skjæret  gdzie został usytuowany park Rzeźby. Ideą projektu Tjuvholmen było  włączenie w stare przemysłowe molo, jako  przedłużenie Aker Brygge, a także w krajobraz wysp (częściowo nasypanych sztucznie) i kanałów, kompleksu o najwyższej jakości nowoczesnej architektury - apartamentów mieszkalnych, butików, powierzchni biurowych, a także hoteli i muzeum. (Petryshun 2012, s. 117)

Widok z wnętrza zespołu urbanistycznego / Oslo

Czynniki różnorodności miejskiej

Jacob w książce „Śmierć i życie wielkich miast Ameryki” obawia kwestię różnorodności w miastach, jako czynnika gwarantującego  ich „żywotność”. Wyróżnia kolejno czynniki umożliwiające kształtowanie bujnej różnorodności na miejskich ulicach.

Autorka wskazuje, iż  aby zapewnić obecność ludzi na miejskich ulicach o różnych porach dnia, znajdujących się tam z różnych powodów  i korzystających z bogatej infrastruktury, dzielnica winna spełniać więcej niż 1 podstawową funkcję, a najlepiej więcej niż dwie.  Wielorakość funkcji spełnianych przez dzielnicę ma za zadanie przyciągać i zachęcać do użytkowania przestrzeni największą liczbę mieszkańców. Ponadto autorka wskazuje, że kwartały zabudowy powinny charakteryzować się krótkimi bokami, aby stwarzać ich użytkownikom możliwość skręcania, a samym ulicom możliwość krzyżowania się.  Jak wskazuje Jane Jacob, w dziele „Śmierć i życie wielkich miast Ameryki”, warto aby sąsiadująca ze sobą zabudowa różniła się wiekiem i stanem, co według autorki ma zapewnić dostęp dla mieszkańców o różnych dochodach. Ostatnim, czwartym warunkiem gwarantującym miejską różnorodność jest odpowiednio wysokie zagęszczenie ludzi, niezależnie od celu z powodu, którego znaleźli się na danym obszarze. Autorka zaznacza, iż kwestia ta odnosi się również do gęstości zaludnienia. Jak wskazuje Jane Jacob: Różnorodność sama umożliwia i pobudza dalszy przyrost różnorodności. (Jacob 2015, s. 159)

Spełnienie warunków różnorodności

Różnorodność funkcji  i gęstość zabudowy

Analizując pierwszy z  warunków kształtujących miejską różnorodność na terenie Aker Brygge i Tjuvholmen, którego rolą jest  ponowne połączenie miasta z morzem i zapewnienie zrównoważonej jakości życia, a ponadto  zaspokojenie potrzeby miasta w sferze lokali mieszkalnych oraz usługowych, rekreacji i przestrzeni kulturowej (Petryshun 2012, s. 116) można wnioskować, iż pierwszy z czynników został spełniony. Aker Brygge i Tjuvholmen oferując mieszkankę funkcji  od mieszkaniowej, przez usługową, aż po funkcje rozrywkową, oferuje tym samym okazje do uczestnictwa w kulturze, bogactwo scenerii oraz różnorodność społeczną miejscowej ludności i innych użytkowników przestrzeni. (Jacob 2015, s. 161)

Mieszkańcy kompleksów, odwiedzający, jak i osoby tam pracujące mają do dyspozycji  przestrzeń z bogato przeplatającymi się funkcjami, które w sposób bezpośredni przyczyniają się do tego, aby ludzie pojawiali się tam o różnych porach, co zapewni dobrze działające ulice. (Jacob 2015, s. 165)

Warto zwrócić uwagę na słowa autorki, iż „Żadna z podstawowych funkcji nie wygeneruje w pojedynkę miejskiej różnorodności. Jeśli połączy się ją z inną podstawową funkcją, która przyciąga ludzi zapełniając ulice o tej samej porze, nie będzie to miało żadnego znaczenia. (Jacob 2015, s. 174) Analizując założenie urbanistyczne wchodzące w skład fasady nadmorskiej widzimy, iż teren ten charakteryzuje się mieszanką funkcji podstawowych i podrzędnych. Aker Brygge jest miejscem spotkań handlowych, kulinarnych i rozrywkowych. Znajdują się tam biura, mieszkania. Koncentrują się przystanki, terminale komunikacji lądowej  (tramwaj, metro, bus) i morskiej.  Ponadto na terenie Tjuvholmen znajdują się hotele, Marina oraz Astrup Fearnley Museum of Modern Art. Liczne sklepy, butiki, atelier, biura. Zwieńczeniem kompleksu Aker Brygge i Tjuvholmen jest promenada stanowiąca popularne miejsce zgromadzeń. Obszar odwiedza rocznie 12 mln osób, na stałe mieszka tam 900 osób, a pracuje ok. 6000 osób. (Zegar 2015, s. 143)

Oś widokowa / Oslo

Znaczenie małych kwartałów i sąsiedztwo budynków w różnym wieku

Misterne przeplatanie się funkcji, ścieżek, niejednorodna architektura w różnym wieku przyczyniają się do tworzenia okolicy całościowo funkcjonalnej.  Ponadto, często krzyżujące się krótkie boki kwartałów, stwarzające możliwość skręcania czynią okolicę funkcjonalną całościowo. Odnosząc się do zespołów urbanistycznych Aker Brygge i Tjuvholem warto zwrócić uwagę, iż w części nadmorskiej Tjuvholmen dominuje zabudowa niższa o łagodniejszych kształtach, uzupełniona obszarami zielonymi  umożliwiająca bierny wypoczynek dla różnych grup wiekowych. Natomiast część wewnętrzna, która jest zwrócona ku miastu charakteryzuje się ujednoliconą zwartą i wyższą architekturą. Cały obszar podzielony jest na bloki – kwartały siecią uliczek o zarysach nieregularnych, ostro kształtnych, nawiązującej do stylistyki miasta średniowiecznego i kanałami (w kształcie dróg wodnych lub zatoczek). (Petryshun 2011, s. 187)  Aker Brygge i Tjuvholmen  są silnie scalone z zabudową miejską, historycznym centrum miasta, którego  Ratusz – uznawany jest za punkt centralny Waterfrontu.  

Możliwy biegun różnorodności

Obszar po byłej Rzeźni Miejskiej Tormięs w Toruniu, to teren o unikalnych wartościach społecznych, gdzie jeszcze osiemnaście lat temu stał zakład przemysłowy. Jednak mimo więzi mieszkańców miasta z tym terenem, od zamknięcia zakładu – rok 1998, obszar ten pozostaje niezagospodarowany i pomimo wielu walorów zanika na mapie miasta.

W roku 2006 Rzeźnia Miejska została wpisana na listę Zabytków Architektury i Budownictwa w ewidencji Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. (Rada Miasta Torunia 2006) Jednak w ostatnich latach obiekty wchodzące w jej skład ulegały kilkukrotnym podpaleniom, w wyniku których doszło do zawalenia się części z nich, a pozostałe poddano procesowi rozbiórki.

„Udane” zagospodarowanie terenu byłych Zakładów Mięsnych Tormięs w aspekcie przestrzennym spowoduje, iż omawiany obszar  ma szansę stać się lokalnym biegunem wzrostu i wygenerować szereg korzyści dla mieszkańców terenów sąsiednich, jak i całego miasta podobnie jak stało się to po realizacji założeń Aker Brygge i Tjuvholmen w Oslo.

Nadrzędnym celem powinno być stworzenie przestrzeni, która wpisze się w charakter dzielnicy mieszkaniowo-przemysłowej, podnosząc tym samym jej atrakcyjność. Nowo, gęsto zagospodarowany obszar o charakterze usługowo-mieszkaniowym  mógłby stanowić poprawne oraz spójne rozwiązanie planistyczne, które spełniając warunki różnorodności wymienione przez autorkę Jane Jacob  uporządkowały pewne elementy przestrzeni i pozwoliły na dalsze generowanie różnorodności. Warto, aby w  projekcie szczególną uwagę poświęcono terenom zieleni publicznej, które ożywiają przestrzeń nadając jednocześnie ekologiczną harmonię. Ponadto opierając się na czynnikach podanych przez Jacob oraz wzorując się na realizacji w Oslo warto, aby założenie charakteryzowało się mnogością pełniących funkcji oraz dużą gęstością zabudowy i zaludnienia. Warunki te są możliwe do spełnienia, gdyż  według Miejscowego  Planu Zagospodarowania Przestrzennego teren ma spełniać funkcje usługowo-mieszkaniowe, a  stosowane rozwiązania mają  charakteryzować się wysokim standardem architektonicznym. Ponadto plan przewiduje obowiązek wykształcenia placu publicznego o charakterze strefy wejściowej do projektowanego zespołu zabudowy z zachowaniem historycznego komina i bramy wejściowej. (Rada Miasta Torunia 2009)

Realizacja założeń Aker Brygge i Tjuvholmen stanowiła próbę  połączenia interesu mieszkańców, zapewnienia im prywatności, swobody i komfortu, a ponadto otwarcia  przestrzeni na tyle, aby można było poczuć, że jest to dobro wspólne, dostępne. W moich oczach projekt ten budzi zachwyt, gdyż pozwala na doświadczanie miejsca, zachwyt nad architekturą , detalem, a także na bezpośredni kontakt z naturą. Projekt Aker Brygge i Tjuvholemn  to swoiste dzieło sztuki, gdzie potrzeby człowieka zostały wkomponowane w krajobraz stworzony przez naturę. Krajobraz, który pozwala się dotykać, odczuwać i doświadczać. Pomiędzy założeniami urbanistycznymi, a naturą doszło do wytworzenia się naturalnej relacji, gdzie nie ma wygranych, nie ma poczucia skrępowania, ani uprzywilejowania. To współgranie między  gęsto usytuowanymi budynkami,  różnorodnością funkcji,  meblami miejskimi. Dopełnienie tego wszystkiego wodą, budzi zachwyt i podziw, a z drugiej stron naturalność i prostota sprawiają, że czuję się tam dobrze i swobodnie.

Życzę sobie, aby ta naturalna relacja wytworzyła się również pomiędzy (mam nadzieję już wkrótce) zagospodarowanym terenem po dawnej Rzeźni Miejskiej w Toruniu, a otoczeniem. Naturalne współgranie na pewno zostanie docenione przez osoby bezpośrednio doświadczające tej przestrzeni.

Przytaczając słowa Kazimierza Wejcherta: Przestrzeń otaczająca człowieka powinna być swoistym dziełem sztuki, gdyż może wpływać na jego stan psychiczny, dając mu spokój, radość pobudzając wszechstronny jego rozwój. (Wejchert 1984, s.21)

Źródła:

   1.   Jane Jacob. Śmierć i życie wielkich miast Ameryki. Centrum Architektury, 2014

   2.    Halyna Petryshun. Fjord City, a rozwiązania rewitalizacji terenów popartowych Oslo.    Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, 2012

   3.   Halyna Petryshun. Fasada nadmorska Oslo: Koncepcja projektowa, a materiały budowlane. Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, 2011

   4.  Rada Miasta Torunia 2006 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Torunia. Uchwała nr1032/06

   5.  Rada Miasta Torunia 2009 Miejscowy plan  zagospodarowania przestrzennego dla obszaru położonego w rejonie ulic Lubicka, Targowa. Uchwała nr592/09

   6.  Wejchert Kazimierz Elementy kompozycji urbanistycznej.  Arkady, 1984

   7.  Tomasz Zegar. Rzeka w mieście- perspektywy rozwoju terenów nadwodnych w Warszawie,  2015