Gentryfikacja na przykładzie Warszawy

Estera Pobłocka

Pojęcie gentryfikacji pojawiło się w latach 60. ubiegłego wieku i zostało pierwszy raz zastosowane przez brytyjską socjolog Ruth Glass. Od tamtego czasu ten termin znacznie się rozwijał, wraz z kolejnymi badaniami w tej dziedzinie. Na początku oznaczał on jedynie wzrost statusu społecznego byłych dzielnic robotniczych oraz odnowę znajdującej się w nich zabudowy, natomiast dzisiaj jest rozumiany również, jako przemiany społeczno-przestrzenne, nie tylko w wielkich miastach, ale także w małych miastach i na terenach wiejskich (Marcińczak, 2015, s. 13). Gentryfikacja polega na wypieraniu klas niższych z ich dotychczasowego miejsca zamieszkania i zajmowania tych miejsc przez bogatych ludzi z klas wyższej i średniej. Jest ona różnie pojmowana, jedni odnoszą się negatywnie do tego zjawiska, a drudzy traktują je pozytywnie, ponieważ niesie ono za sobą rewitalizację zasobów mieszkaniowych. Do negatywnych skutków gentryfikacji należą m.in. konflikty społeczne, wzrost cen na pewnym jej etapie, bezdomność, mniejsza dostępność mieszkań w objętej tym zjawiskiem dzielnicy, czy usunięcie z niej przedstawicieli niektórych zawodów oraz przemysłu. Jako pozytywne skutki gentryfikacji można wyróżnić wzrost wartości nieruchomości, zmniejszenie urban sprawl czyli rozlewania się miasta, zmniejszenie przestępczości, czy odnowę budynków (Jadach-Sepioło, 2007).

             

Gentryfikację dzieli się na cztery rodzaje: tzw. yuppifikację, czyli przekształcenie specyfiki dzielnicy na skutek usunięcia klasy niskiej przez ludzi przeważnie samotnych, zajmujących się finansami, bądź specjalistami od zaawansowanych technologii; cząstkową gentryfikację, czyli dotyczącą inteligencji, niezbyt bogatej klasy średniej, ale przykładającej wagę do kultury; modernizację, która obejmuje głównie zabudowę zabytkową i niesie za sobą bezkonfliktową wymianę mieszkańców, również z wymianą pokoleniową; oraz modernizację przeprowadzaną przez wieloletnich najemców, charakteryzującą się małym ruchem ludności lub jego całkowitym brakiem (Jadach-Sepioło, 2007). W obecnych czasach gentryfikacja objęła swoim zasięgiem niemal całą kulę ziemską, a badania dotyczące  tego zjawiska coraz bardziej się rozwijają. Dzisiaj jest ona istotną częścią urbanizacji (Grzeszczak, 2010, s. 94).

             

Jako przykład do scharakteryzowania tego zjawiska bardziej szczegółowo wybrałam Warszawę. Dzielnicą, której przede wszystkim dotyczy to zjawisko, jest Śródmieście. Jest ona chętnie wybierana przez bogatszych mieszkańców, ze względu na wiele korzystnych aspektów, np. doskonałą komunikację. Powstają tam nowe osiedla, bądź rewitalizowane zostają stare zasoby mieszkaniowe, a inwestorami są głównie prywatni deweloperzy (Marcińczak, Sagan, Stępniak, 2015, s.139-140). Proces gentryfikacji przebiegający na warszawskim Śródmieściu jest stosunkowo powolny i słabo natężony, ponieważ inwestycji rewitalizacyjnych jest niewiele, a standard zasobów mieszkaniowych nie podwyższa się, tak aby zachęcić zamożniejsze warstwy społeczne do zamieszkania w tej dzielnicy. Problemem są też nierzadko skomplikowane i nierozstrzygnięte stosunki własnościowe, które blokują modernizację starych kamienic i innych przedwojennych budynków. Nieco inaczej gentryfikacja wygląda na Powiślu, gdzie powstaje wiele nowych inwestycji (Marcińczak, Sagan, Stępniak, 2015, s. 146-147). Miejscami, gdzie gentryfikacja przebiega najmocniej jest Powiśle, okolice Biblioteki UW oraz Centrum Nauki Kopernik oraz obszar od Pl. Zbawiciela do Al. Jerozolimskich. Widoczne jest tam silne zróżnicowanie, polegające na sąsiedztwie starych, zaniedbanych kamienic, zasiedlonych przez ubogich mieszkańców oraz zmodernizowanych lub nowopowstałych budynków. Gentryfikacja przebiegająca w stolicy przypomina new-build gentrification, ponieważ głównymi aktorami są tutaj deweloperzy, którzy tworzą nowoczesne osiedla mieszkaniowe o wysokim standardzie (Jakóbczyk-Gryszkiewicz, 2015, s. 151-153).

             

Z własnej perspektywy mogę stwierdzić, za autorami powyżej przytaczanych wniosków, że gentryfikacja w Warszawie jest mało natężona. Istnieje jeszcze wiele kamienic, które wymagają odnowy i obszarów, które potrzebują rewitalizacji. Przykładem jest Praga Północ. Zmiany są zauważalne, jednak postępują one bardzo powoli. Mimo, że wizerunek tej dzielnicy zaczyna stopniowo się zmieniać, to jednak wciąż nie jest on zbyt dobry. Wydaje się, że gentryfikacja mogłaby pomóc, aby tenże wizerunek uległ poprawie. Z drugiej strony, opisywane zjawisko niesie ze sobą również wcześniej wspomniane negatywne aspekty, jednak w wielu przypadkach sprawia ono wrażenie jedynego rozwiązania, aby stan zasobów mieszkaniowych uległ zmianie, podwyższył się ich standard, czego skutkiem byłaby przyjazna przestrzeń.

Źródła:

Grzeszczak J., 2010, Gentryfikacja osadnictwa. Charakterystyka, rozwój koncepcji badawczej i przegląd wyjaśnień, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, PAN

Jadach-Sepioło A., 2007, Gentryfikacja miast, [w:] Problemy rozwoju miast. Kwartalnik Naukowy Instytutu Rozwoju Miast, nr 3/2007, s. 64-77

Marcińczak S., 2015, Problematyka gentryfikacji w literaturze zachodniej, [w:] Procesy gentryfikacji w obszarach śródmiejskich wielkich miast na przykładzie Warszawy, Łodzi i Gdańska, red. Jakóbczyk-Gryszkiewicz J., PAN, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Studia, Tom CLXV, Warszawa, 2015

Marcińczak S., Sagan I., Stępniak M., 2015, Specyfika procesów gentryfikacji w śródmieściach Warszawy, Łodzi i Gdańska, [w:] Procesy gentryfikacji w obszarach śródmiejskich wielkich miast na przykładzie Warszawy, Łodzi i Gdańska, red. Jakóbczyk-Gryszkiewicz J., PAN, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Studia, Tom CLXV, Warszawa, 2015

Procesy gentryfikacji w obszarach śródmiejskich wielkich miast na przykładzie Warszawy, Łodzi i Gdańska, red. Jakóbczyk-Gryszkiewicz J., PAN, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Studia, Tom CLXV, Warszawa, 2015