Dariusz Kujawski
Marek Sabak
Współczesne miasta borykają
się z licznymi problemami o różnym charakterze – przestrzennym,
infrastrukturalnym, społecznym. Lista ta nie jest zamknięta i w dobie globalnej
gospodarki cały czas wydłuża się. Szczególnym procesem, który łączy te
poszczególne aspekty jest gentryfikacja. To zjawisko po raz pierwszy zostało
opisane w literaturze w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia przez Ruth
Glass, która zwróciła uwagę na zagadnienie procesu przemian społecznych oraz towarzyszącym
im przeobrażeń tkanki miejskiej na
zaniedbanych obszarach Londynu. Na przestrzeni lat rozwijały się badania
naukowe dotyczące gentryfikacji a samo pojęcie zostało rozszerzone i
uszczegółowione. W literaturze można spotkać się z takimi pojęciami jak: gentryfikacja
społeczna, ekonomiczna, elityzacja czy nawet studentyfikacja (Smith D. 2004:74).
Szczególnie ciekawym podejściem do opisu zagadnienia jest historia Lower East
Side opisana przez Neila Smitha.
W artykule „Class Struggle
on Avenue B” autor pokazuje sposób w jaki rynek nieruchomości i usługi kultury
wpłynęły na stworzenie nowego wizerunku tej części Nowego Jorku i jak zmiana
postrzegania tego obszaru umożliwiła wyparcie miejscowej ludności przez klasę
średnią. Symbolem gentryfikacji Lower
East Side był Tompkins Park, popularny zarówno wśród miejscowej mniej zamożnej
ludności jak i wśród marginesu społecznego -
bezdomnych, którzy tam sypiali. Władze
miasta usilnie podejmowały próby wyparcia dotychczasowych użytkowników, również
przy użyciu przemocy ze strony policji. W efekcie po kilku latach doprowadzono
do sytuacji, gdzie park otoczony został kilkumetrowym płotem, a bram strzegły
policyjne patrole. Świadczy to o celach jakie przyświecały lokalnemu
samorządowi. Nie starano się rozwiązywać problemu ubóstwa oraz
bezdomności. Priorytetem stało się podniesienie wartości nieruchomości na obszarze
Lower East Side. Taktyka ta podyktowana była przez rynek deweloperski, którym w
sukurs przyszedł „przemysł kultury”(Smith N. 1996: 18).
Niskie ceny lokali zachęcały
artystów, właścicieli galerii oraz wyszukanych sklepów do otwierania działalności na tym stosunkowo zaniedbanym terenie.
Autor opisuje charakterystyczne zjawisko „urban frontier”, szczególnego sposobu
postrzegania miasta w kategorii obszarów o dobrej i złej reputacji. Granica ta
miała ambiwalentny wymiar - była idylliczna ale niebezpieczna, romantyczna ale
bezlitosna (Smith N. 1996: 15).
Obszar w pewien sposób zdegradowany zaczął nabierać atrakcyjnych cech. Lower
East Side zaczęto postrzegać jako Dziki Zachód, którzy można ujarzmić i podbić.
W przestrzeni tej części Nowego Jorku przejawiało się to np. poprzez
restauracje z kuchnią tex-mex, pustynnym wystrojem galerii czy butikami z
ubraniami nawiązującymi do stylu kowbojskiego. Myślenie w kategorii granicy
usprawiedliwiało gentryfikację, jako że klasa średnia i nowe inwestycje cywilizowało te okolice.
Siły sterujące procesem
gentryfikacji oddziałują na całym świecie. Rozpatrując zjawisko na poziomie
lokalnym możemy dopatrzeć się różnych schematów działania aktorów procesu,
natomiast same podwaliny procesu są podobne. Gentryfikację można rozpatrywać
jako klasowy podbój miasta. Charakterystyczne dla problemu jest ponowne
zainteresowanie klasy średniej zamieszkującej suburbia zdegradowanymi obszarami
centralnymi miast. Podobna sytuacja ma miejsce w Warszawie. Jako
najtrafniejszy przykład można przytoczyć dzielnice Praga Północ. Obszar ten
charakteryzuje się wieloma problemami społecznymi. Od wielu lat mamy do
czynienia z najwyższym dla stolicy wskaźnikiem
bezrobocia, koncentracji patologii takich jak alkoholizm i przemoc domowa,
natomiast najniższe dla wielkości zarobków oraz średniej długości życia.
Praga charakterystyczna jest
nie tylko ze względu na problemy społeczne z jakimi się boryka. Jest to część
miasta która nie uległa całkowitej destrukcji w wyniku działań wojennych. Co
więcej zachował się tutaj historyczny układ urbanistyczny, bardzo duża liczba
zabytkowych kamienic oraz stosunkowo dużo zabudowań o charakterze przemysłowym.
To wszystko składa się na unikalny charakter oraz wizerunek autentycznej Warszawy. Czynnik ten w
połączeniu z niskimi cenami lokali przyczynił się do pojawiania się usług,
których odbiorcami nie była miejscowa społeczność.
Na mapie Pragi od kilku lat
można zaobserwować koncentracje różnego typu galerii, pracowni artystycznych,
kawiarni, klubów czy restauracji. Oferta ta skierowana jest dla przedstawicieli
klasy średniej. Trend ten wykorzystali do swoich celów deweloperzy, których motywowały nie tylko
niskie ceny nieruchomości. Specyficzny klimat dzielnicy wykorzystali jako narzędzie
marketingowe, powołując się na modne już wśród Warszawiaków miejsca – lokale
gastronomiczne na ulicy Ząbkowskiej, klubokawiarnie na ul. 11 Listopada,
Fabrykę Trzciny przy ul. Otwockiej czy też galerie przy ul. Inżynierskiej.
Nowopowstające inwestycje deweloperskie oraz kolejne duże przedsięwzięcia takie
jak przebudowa Fabryki Wódki Koneser są czynnikiem stymulującym gromadzenie
nowej ludności – zamożniejszej, napływowej oraz niezwiązanej z lokalna
społecznością.
Zachodzące
na terenie Pragi Północ zmiany w tkance miejskiej oraz strukturze społecznej z
pewnością noszą najważniejsze cechy gentryfikacji. Warto podkreślić, że sam
proces jest na początkowym etapie jednakże dynamika zmian sugeruje, że w najbliższej
przyszłości możemy mieć do czynienia z nasileniem konfliktów na linii rdzenni –
nowi mieszkańcy. Realny wydaje się być scenariusz, w którym dojdzie do co raz
większej liczby eksmisji lokatorów, a także celowego zaniedbywania kamienic tak
by zastąpić je nową zabudową. Jako
kluczowy problem należy wyróżnić sposób w jaki miasto powinno kształtować swoją
politykę przestrzenną na tym obszarze.
Przytoczony przykład z Nowego Jorku pokazuje, że jednostronna strategia wspierająca rynek deweloperski nie
służy rozwiązywaniu problemów społecznych a jedyne korzyści osiągane są
przez zamożną część społeczeństwa.
Smith, N., The New Urban Frontier. Gentrification and the Revanchist City. Routledge: New York and London, 1996, chapter 1 Class Struggle on avenue B, ss. 3-29
Smith, D.P., 'Studentification': The gentrification factory? w: Atkinson, R., Bridge, G. (red.), Gentrification in a Global Context, 2004, ss.73-89
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz