REWITALIZACJA TERENÓW ZIELENI OSIEDLOWEJ JAKO SZANSA DLA DWUDZIESTOWIECZNYCH BLOKOWISK

Adrianna Waliszewska

                Blokowiska wznoszone w XX w. charakteryzują przede wszystkich trzy podstawowe elementy: nieład kompozycyjny i estetyczny, nieprzemyślana infrastruktura komunikacyjna oraz przytłaczająca przewaga elementów sztucznych nad roślinnością. Stanowi to istotny problem społeczny dla współczesnych mieszkańców, których zapotrzebowanie na otaczanie się zielenią rośnie wraz z rozwojem miast i powszechnym „zabetonowywaniem” ich. Czy rewitalizacja terenów zieleni osiedlowej jest odpowiedzią na potrzeby współczesnego społeczeństwa?

                Zieleń osiedlową definiujemy jako tereny towarzyszące zabudowie mieszkaniowej, spełniające trzy elementarne funkcje: wypoczynkową, estetyczną oraz izolacyjną. Mogą się na nią składać zarówno zieleńce, parki i ogrody osiedlowe, place zabaw, aleje spacerowe, jak i usytuowane na obrzeżach osiedla nieużytki. Bezsporna jest kwestia, iż przestrzeń ta jest przestrzenią wspólną, stanowiącą wizytówkę osiedla, mającą niezaprzeczalny wpływ na komfort życia jego mieszkańców.
                Projektowane w XX wieku osiedla nie uwzględniały naturalnej potrzeby człowieka opierającej się na kontakcie z przyrodą. Ich układy kompozycyjne są monotonne, symetryczne, o statycznym charakterze. Brak w nich wyodrębnionych wnętrz krajobrazowych, fundamentalnych dla procesu projektowego czy podziału na strefy publiczne, półprywatne i prywatne. Dominują puste, niezagospodarowane obszary, pozbawione tożsamości. Przestrzeń nie jest dostosowana do potrzeb mieszkańców ani ich grup wiekowych. Zarówno gatunki, jak i formy zieleni są ograniczone i nieadekwatne do warunków panujących w mieście. Nie występują miejsca sprzyjające tworzeniu się więzi społecznych, natomiast brak dbałości o stan zachowania istniejących elementów zagospodarowania przestrzeni, prowadzące do jej dewastacji, potęgują zjawisko zachowań patologicznych. Wszystko to razem przyczynia się do braku identyfikacji mieszkańców z otaczającą ich przestrzenią.

                Rewitalizacja terenów zieleni osiedlowej powinna odbywać się z zachowaniem odpowiedniej równowagi pomiędzy elementami przyrodniczymi i antropogenicznymi. Przede wszystkim należałoby odejść od powtarzalności i schematyzmu, jakim kierowano się przy wznoszeniu dwudziestowiecznych osiedli. Ponadto ważne jest zerwanie z systemem dominacji szarości i betonu na rzecz wszelkich form przyrodniczych. Zastosowanie odpowiedniej kompozycji i zróżnicowania gatunkowego oraz odniesienie się do bezpośrednich potrzeb mieszkańców, jest kluczową kwestią prowadzącą do poprawy jakości i komfortu ich życia. Konieczne jest także zwrócenie uwagi na szczegóły, takie jak uzupełnienie nasadzeń w tzw. strefie izolacyjnej / buforowej, wzdłuż ciągów komunikacyjnych, odseparowujących osiedle od hałasu i zanieczyszczeń. Przydatne w tej kwestii jest zastosowanie gatunków neutralizujących spaliny, takich jak: Rosa canina, Chaenomeles japonica, Hedera helix czy Acer platanoides Globosum. Niezagospodarowane obszary, stanowiące pustynie pomiędzy poszczególnymi elementami kompozycji warto pokryć przy użyciu roślin zimozielonych, zachowujących swoje walory estetyczne przez cały rok. Podniszczone elewacje budynków nie muszą niszczyć urody zrewaloryzowanej zieleni osiedla. Problem ten można rozwiązać poprzez zastosowanie zielonych ścian, używając do tego gatunków dobrze pnączy dobrze znoszących warunki miejskie, takich jak: Hedera helix lub Parthenocissus quinquefolia. Często budynki te wymagają docieplenia. W tym przypadku również zastosowanie swoje znajdą elementy zieleni. Proponowanym rozwiązaniem byłoby stworzenie zielonych dachów, stanowiących alternatywę dla termomodernizacji. Dachy takie mają wielorakie zastosowanie oraz pełnią wiele istotnych społecznie funkcji, takich jak: ekologiczna, estetyczna, izolacyjna czy użytkowa.

                W przypadku rewaloryzacji osiedli warto również zastosować metodę partycypacji społecznej. Zaangażowanie mieszkańców w procesy twórcze i zachęcenie ich do kształtowania terenów zieleni osiedlowej wraz ze specjalistami prowadzi w efekcie do naturalnej integracji ludności. Ponadto tworzy poczucie współodpowiedzialności, co skutkuje kreowaniem bezpiecznej przestrzeni, z zachowaniem dbałości o jej elementy.

                Rewitalizacja dwudziestowiecznych blokowisk i zieleni im towarzyszącej nie tylko prowadzi do poprawy walorów estetycznych i zastąpienia szarości elementami przyrodniczymi. Jej wynikiem jest także zmniejszenie przestępczości oraz poprawa jakości życia i wytworzenie więzi społecznych.

Źródło: Architektura, czasopismo techniczne politechniki krakowskiej. 1-A/2/2012